39ος παράλληλος

το blog της Πάολας Ψαρρού

Η Πάολα Ψαρρού ασχολείται εδώ και είκοσι χρόνια με τη μελέτη της παράδοσης της μοναστηριακής τράπεζας. Η μελέτη αυτή και η καταγραφή όλων των πτυχών της οδήγησε το 2005 στην έκδοση του βιβλίου «Τα Μήλα του Μάγειρα». Αυτή την εμπειρία, τα βιώματα και κυρίως την αγάπη για τα μοναστήρια και τα προϊόντα του μόχθου τους μοιράζεται μαζί μας στον 39ο παράλληλο.

Στο μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου, στις Σέρρες

Η μακραίωνη ιστορία

Το μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου βρίσκεται 12 χιλιόμετρα βορειανατολικά της πόλης των Σερρών, σε μια κατάφυτη χαράδρα του Μενοίκιου όρους. Πρόκειται για ένα πανέμορφο, ιστορικό μοναστήρι, ένα από τα σημαντικότερα μοναστικά προσκυνήματα των Βαλκανίων. Ιδρύθηκε το 1270 από τον αγιορείτη μοναχό Ιωαννίκιο, Σερραίο στην καταγωγή, που βρέθηκε στην περιοχή για να αναλάβει την κηδεμονία του δίχρονου ανηψιού του, ο οποίος είχε μείνει μόνος στον κόσμο. Ο Ιωαννίκιος, αφού ασκήτευσε σε σπηλιές και σκήτες του Μενοικίου όρους, οδηγήθηκε στην τοποθεσία μιας ερημωμένης και «ασκέπου εκκλησίας», αφιερωμένης στον Τίμιο Πρόδρομο. Ανακαίνισε την εκκλησία και γύρω από αυτήν, σε αυτό το δυσπρόσιτο μέρος, άρχισε να διαμορφώνει ένα μοναστικό συγκρότημα που προσέλκυσε πλήθος μοναχών. Ο δε μικρός ανιψιός, Ιωακείμ –μετέπειτα μοναχός Ιωάννης– μεγαλώνοντας, εξελίσσεται σε μία σπουδαία πνευματική προσωπικότητα και γίνεται ο συνεχιστής του έργου του. Στα 1288 γίνεται επίσκοπος Ζίχνης και παράλληλα συνεχίζει την ολοκλήρωση των έργων για την οικοδόμηση της Μονής. Επί των ημερών του χτίζεται το Καθολικό, η Τράπεζα και τα τείχη που περιβάλλουν το μοναστήρι. Η διορατικότητα του Ιωακείμ, τον έκανε να προβλέψει την επέκταση των Οθωμανών και να φροντίσει για την προστασία της Μονής από πιθανές, μελλοντικές επιδρομές. Οι προσπάθειές του κατέληξαν στην έκδοση φιρμανίου από τον σουλτάνο Μουράτ Α’, που θα προστάτευε την Μονή μέχρι της «συντελείας των αιώνων».

Τα χρόνια που ακολούθησαν ήταν χρόνια δόξας και μεγάλης ακμής. Βυζαντινοί αυτοκράτορες, Σέρβοι ηγεμόνες γίνονται προστάτες και χορηγοί της Μονής που αναδεικνύεται σε μεγάλο πνευματικό κέντρο. Στον πύργο της Μονής στεγάζεται η μεγαλύτερη βιβλιοθήκη των Βαλκανίων.

Η πνευματική ακμή της Μονής θα συνεχιστεί και στα χρόνια που η περιοχή θα βρεθεί κάτω από τον τουρκικό ζυγό. Εδώ θα μονάσει ο Γεννάδιος Σχολάριος –πρώτος Πατριάρχης μετά την άλωση– και θα παραμείνει μέχρι την κοίμησή του. Ο τάφος του βρίσκεται μέσα στο μοναστήρι. Εδώ θα καρεί μοναχός ο Άγιος Ραφαήλ, που έφτασε στο μοναστήρι ως χιλίαρχος. Το μοναστήρι παραμένει ζωντανό, παρά τις δυσκολίες, σε όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας.

Μπορεί να είναι προστατευμένο από την καταστροφή, λόγω του φιρμανίου, αλλά τα ένδοξα χρόνια έχουν ήδη παρέλθει και η αντίστροφη μέτρηση έχει αρχίσει. Η ολοκληρωτική καταστροφή θα έλθει κάποια χρόνια αργότερα στην διάρκεια των βαλκανικών πολέμων. Το μοναστήρι θα ακολουθήσει την μοίρα της ευρύτερης περιοχής και θα υποστεί λεηλασίες και καταστροφές χωρίς προηγούμενο. Ιερά σκεύη, κειμήλια, πολύτιμα χειρόγραφα, σπάνια βιβλία θα αποσπαστούν με βίαιο τρόπο από εδώ. Μέχρι σήμερα η πολύτιμη κληρονομιά του μοναστηριού βρίσκεται διασκορπισμένη όχι μόνο στη Βουλγαρία αλλά και σε πολλά μουσεία ολόκληρης της Ευρώπης.

Το ελπιδοφόρο παρόν

Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, η συντήρηση της Μονής καθίσταται αδύνατη και εγκαταλείπεται οριστικά. Το τέλος ενός ζωντανού μοναστηριού φαίνεται να έχει φτάσει. Όμως τα πράγματα αλλάζουν ξανά και μια αχτίδα φωτός επιστρέφει. Το 1986, με την προτροπή του Γέροντα Εφραίμ της Αριζόνα, που ασκεί ιεραποστολικό έργο στην Αμερική, εγκαθίσταται εδώ η πρώτη γυναικεία αδελφότητα. Αυτό το σκληρό, «ανδρικό», εγκαταλελειμμένο μοναστήρι φιλοξενεί για πρώτη φορά γυναικεία αδελφότητα. Αν και έχω ακούσει και έχω μάθει πολλά για εκείνη την πρώτη περίοδο, νομίζω πως στην πραγματικότητα, δεν μπορώ καν να διανοηθώ τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι πρώτες αδελφές που έφτασαν εδώ, σε ένα ερειπωμένο μοναστήρι του 13ου αιώνα, ξεκινώντας μια πορεία όμοια με του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στην έρημο. Δεν ξέρω πόσος κόπος, πόση υπομονή, πόση προσευχή χρειάστηκε για να γίνει εκείνη η έρημος ο σημερινός παράδεισος. Το 2010, ενώ τα έργα αποκατάστασης είχαν προχωρήσει και πολλά κτίσματα είχαν ανακαινιστεί, μια νέα καταστροφή χτύπησε το ιστορικό μοναστήρι. Τα ξημερώματα της 13ης Δεκεμβρίου ξέσπασε φωτιά στην ξύλινη στέγη της νότιας πτέρυγας. Λόγω της παλαιότητας των κτισμάτων εξαπλώθηκε πολύ γρήγορα. Το αρχονταρίκι, ο ξενώνας, η τράπεζα, το μαγειρείο, αποθηκευτικοί χώροι αποτεφρώθηκαν. Η φωτιά άφησε πίσω της καμένα 2.500 τετραγωνικά μέτρα και ζημιές άνω των 2,5 εκατομμυρίων ευρώ.

Οι αδελφές, χωρίς να αναρωτηθούν γιατί ο Θεός επέτρεψε να γίνει αυτή η καταστροφή, ξεκίνησαν σχεδόν από την αρχή το έργο των επισκευών και της αποκατάστασης του μοναστηριού.

Με τη συμπαράσταση της 12ης εφορείας βυζαντινών αρχαιοτήτων Καβάλας έχουν επισκευαστεί και συντηρηθεί με υποδειγματικό τρόπο οι περισσότεροι χώροι του μοναστηριού. Αξίζει κανείς να επισκεφθεί το καθολικό της Μονής και να θαυμάσει τις μοναδικές αγιογραφίες και το ξυλόγλυπτο τέμπλο με τις μοναδικής ομορφιάς εικόνες του Χριστού Παντοκράτορα και της Παναγίας Οδηγήτριας. Εντυπωσιακοί είναι και οι χώροι των δύο μουσείων που έχουν διαμορφωθεί  εντός της μονής: οίνου και ελαίου, αναδεικνύοντας την παράδοση στην παραγωγή των δύο βασικών αγαθών τόσο για τη λατρεία, όσο και για τον καθημερινό βίο. Η προσπάθεια και ο καθημερινός αγώνας, ασφαλώς, συνεχίζεται. Η σημερινή αδελφότητα είναι αυτή που θα αφήσει, με τη βοήθεια του Θεού, πλήρως αποκατεστημένο ένα σπάνιας ομορφιάς μνημείο βυζαντινού πολιτισμού.

Ωστόσο, επειδή «τα μοναστήρια δεν είναι μουσεία», το σημαντικότερο έργο τους παραμένει η καθημερινή επικοινωνία και η αγάπη που προσφέρουν σε όποιον τις επισκέπτεται και φεύγει από εκεί απαλλαγμένος, έχοντας αφήσει πίσω πολλά από τα βάρη της ψυχής του.

Τα προιόντα της Ι. Μ. Τιμίου Προδρόμου

Η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου παράγει εξαιρετικής ποιότητας προϊόντα διατροφής. Είναι όλα χειροποίητα, με τις δικές τους πρώτες ύλες. Παρασκευάζονται και συσκευάζονται μέσα στο μοναστήρι από τις ίδιες τις μοναχές στα  εργαστήρια που έχουν δημιουργήσει με όλες τις σύγχρονες προδιαγραφές υγιεινής. Είναι πιστοποιημένα και κυκλοφορούν σε πολύ όμορφες συσκευασίες με δίγλωσση ετικέτα (ελληνικά – αγγλικά). Αξίζει να τα δοκιμάσει κανείς και να τα εντάξει στην καθημερινή του διατροφή.

Τα προιόντα είναι: Χυλοπίτες (και χυλοπιτάκι) με αυγά, Χυλοπίτες (και χυλοπιτάκι) με λαχανικά, Τραχανάς με γιαούρτι (ξινός), Τραχανάς με λαχανικά και Τραχανάς με λαχανικά καυτερός.

Υπέροχα είναι και τα λουκούμια τους που βγαίνουν σε πολλές γεύσεις, παραδοσιακές αλλά και πιο καινούργιες. Ένα ξεχωριστό προϊόν, που θα ήθελα να προτείνω και λόγω των ημερών, είναι οι κουραμπιέδες. Αφράτοι, αρωματικοί, με λιγότερη ζάχαρη και ελαιόλαδο. Όποιος τους δοκιμάζει, τους αναζητά ξανά και ξανά. Οι αδελφές τους παρασκευάζουν σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, όχι μόνο τα Χριστούγεννα και αποτελούν πάντα ένα πολύ ωραίο κέρασμα.

Ιδιαίτερη αναφορά θα ήθελα να κάνω στα βιβλία μοναστηριακής μαγειρικής της Ηγουμένης της Μονής, Γερόντισσας Φεβρωνίας: 4 τόμοι με δικές της εξαιρετικές συνταγές, συμπυκνωμένης γνώσης και σοφίας, μία σύγχρονη πρόταση διατροφής για όλους μας.

Θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας μία συνταγή από τον τόμο Τα Αλάδωτα, νηστίσιμες συνταγές με βάση το ταχίνι, καθώς διανύουμε περίοδο νηστείας. (Στο βιβλίο περιγράφεται και η διαδικασία επεξεργασίας του ταχινιού ανάλογα με την χρήση που θα κάνουμε: σε σούπες, σε ρύζι, σε ζυμαρικά, σε γλυκά κλπ).

Σε περιόδους ανέλεης νηστείας, το ταχινόζουμο αντικαθιστά το ελαιόλαδο. Στη συνταγή Πατάτες με Κρεμμυδάκια Στιφάδο -ένα πολύ νόστιμο, απλό φαγητό- χρησιμοποίησα ελαιόλαδο* αντί για ταχινόζουμο. Το ίδιο μπορεί να γίνει και σε άλλες συνταγές, εάν δεν νηστεύουμε το λάδι.

Πατάτες με κρεμμυδάκια στιφάδο αλάδωτες

Υλικά

(για 5-6 μερίδες)

• ταχίνι 2 ½ κούπες (βλ. επεξεργασία ταχινιού) – εναλλακτικά ½ κούπα ελαιόλαδο*
• 8 -10 τεμάχια πατάτες
• κρεμμυδάκια (μικρά στιφάδου) 20 τεμάχια
• 2 πιπεριές Φλωρίνης ψιλοκομμένες
• 1 κύβο λαχανικών
• αλάτι, πιπέρι
• ρίγανη ½ κουταλάκι του γλυκού
• ντομάτα φρέσκια 2 κούπες + πελτέ 1 κουταλιά σούπας
• δάφνη 2 φύλλα
• σκόρδα 2 δόντια
• μπαχάρι 2 σπόρους
• κανέλα 1 μικρόξυλο

Εκτέλεση

Καθαρίζουμε τις πατάτες, τις πλένουμε καλά και τις κόβουμε σε μακρόστενα κομμάτια. Επίσης, καθαρίζουμε τα κρεμμυδάκια κι εκτελούμε ως εξής:

Βάζουμε σε απλωτή κατσαρόλα τις πατάτες, τα κρεμμυδάκια κι όλα τα υλικά με 2 κούπες ταχινόζουμο σε σιγανή φωτιά επί 15 λεπτά, να μαραθούν. Προσθέτουμε το υπόλοιπο ταχινόζουμο και βράζουμε επί 45 λεπτά.

Αν χρειαστεί, συμπληρώνουμε 3-4 κούπες νερό. Όταν βράσουν τα κρεμμυδάκια και οι πατάτες και χυλώσουν, σερβίρουμε το φαγητό ζεστό.

Περισσότερα κείμενα της Πάολας Ψαρρού…

Λουκουμάδες με το πρώτο λάδι της χρονιάς
…στους ελαιώνες της Ορμύλιας (κλικ εδώ)

Η νηστεία των Χριστουγέννων!
…και μια έξοχη συνταγή για φασόλια μαυρομάτικα με χόρτα (κλικ εδώ)
Ξεκινώντας…
μια εισαγωγή στις αρχές της μοναστηριακής τράπεζας και διατροφής (κλικ εδώ)