Παρασκευή, 25 Ιανουάριος 2013 12:36
της Βάσως Κανελλοπούλου, για το Πελίτι
Η Νομοθεσία Σήμερα
Το νομικό πλαίσιο για τους σπόρους στην Ευρώπη και την Ελλάδα βασίζεται σε διεθνείς συνθήκες και σε 14 διαφορετικές οδηγίες. Επί του παρόντος υπάρχουν διεργασίες για αντικατάσταση των 12 τουλάχιστον οδηγιών με ένα μοναδικό νομικό κείμενο που θα συντονίζει την παραγωγή και διακίνηση του πολλαπλασιαστικού υλικού. Ας δούμε τη λογική της ισχύουσας αλλά και της σχεδιαζόμενης νομοθεσίας.
Η ισχύουσα νομοθεσία, που δεν έχει εφαρμοσθεί απόλυτα στην πράξη, ρυθμίζει την εμπορική κυκλοφορία των σπόρων με τέτοιο τρόπο ώστε να στηρίζει κυρίως την εμπορία των σπόρων εκείνων που αποκαλούνται βελτιωμένοι.
Πριν μερικές δεκαετίες, οι βελτιωτές αυτών των σπόρων, στηρίχθηκαν από το Δημόσιο- με ιδιαίτερη επιτυχία στην Ελλάδα- ενώ σήμερα η ιδιωτικοποίηση της βελτίωσης έχει τόσο πολύ προχωρήσει ώστε οι βελτιωμένοι σπόροι να ταυτίζονται σχεδόν με τους Σπόρους της Βιομηχανίας Σποροπαραγωγής. Αυτοί οι σπόροι, εφόσον εγγραφούν σε επίσημο κατάλογο, είναι ελεύθεροι να κυκλοφορούν παντού και σε οποιαδήποτε ποσότητα.
Αντίθετα η νομοθεσία περιορίζει ποσοτικά και γεωγραφικά τους σπόρους που αποκαλούνται αβελτίωτες ή ντόπιες ποικιλίες, ή παραδοσιακές ή διατηρητέες ή αλλιώς Σπόροι των Αγροτών ακόμα κι όταν εγγράφονται στον επίσημο κατάλογο.
Η εγγραφή απαιτεί Διακριτότητα Ομοιομορφία και Σταθερότητα χαρακτηριστικά που αντιστοιχούν στους σπόρους της βιομηχανίας οι οποίοι έχουν ομοιομορφία και σταθερότητα λόγω της πολύ στενής γενετικής τους βάσης.
Αντίθετα οι σπόροι των Αγροτών με πολύ ευρεία γενετική βάση, έχουν την ευεργετική δυνατότητα να προσαρμόζονται στις τοπικές συνθήκες άρα δεν είναι σταθεροί. Ο νομοθέτης θεώρησε αυτήν την ιδιότητα αρνητική και μέσω του καταλόγου, εξόρισε τους παραδοσιακούς σπόρους από την αγορά αφήνοντας ως άλλοθι κάποια μικρά παράθυρα και παρεκκλίσεις.
Ακόμα και εάν δεν υπήρχε το πρόβλημα των ανωτέρω κριτηρίων ως προϋπόθεση για την εγγραφή, υπάρχει το κόστος και η γραφειοκρατία, που δεν επιτρέπουν στον μικρομεσαίο αγρότη πριν δοκιμάσει στην αγορά το προϊόν του και εξασφαλίσει μια ικανή πελατεία, να τολμήσει να εγγράψει μια παραδοσιακή ποικιλία στον κατάλογο, που έτσι κι αλλιώς αποτελεί κοινό αγαθό και δεν προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα.
Αντίθετα, οι εταιρίες που επιπλέον κατοχυρώνουν πνευματικά δικαιώματα για τα υβρίδια τους, έχουν ιδιαίτερο κίνητρο να τα εγγράψουν στους καταλόγους.
Επιπτώσεις της νομοθεσίας
Τις τελευταίες δεκαετίες, οι επιπτώσεις της εφαρμογής αυτής νομοθεσίας έχουν αποδειχθεί καταστροφικές για τη βιοποικιλότητα. Πχ. στη Γερμανία από τότε που εφαρμόσθηκε ο κατάλογος, χάθηκε το 72% των παλιών ποικιλιών. Στην Ελλάδα οι μετρήσεις δεν έχουν την ίδια χρονική ακρίβεια, υπάρχουν όμως σοβαρά στοιχεία που δείχνουν σημαντική απώλεια γενετικού δυναμικού δηλαδή μείωση της αγροτικής βιοποικιλότητας:
“Το μέγεθος της γενετικής διάβρωσης στη χώρα είναι αποκαρδιωτικό. Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι μόνο το 1% των εντόπιων ποικιλιών σίτου και το 2-3% των ποικιλιών λαχανικών που υπήρχαν πριν 50 χρόνια στην Ελλάδα έχει διασωθεί υπό καλλιέργεια μέχρι τις ημέρες μας» (Ν. Σταυρόπουλος τέως διευθυντής Ελληνικής Τράπεζας Γενετικού Υλικού).
Επιπλέον «επικίνδυνος περιορισμός της γενετικής βάσης παρατηρήθηκε τα τελευταία 30 χρόνια σε όλες σχεδόν τις σημαντικές καλλιέργειες. Για πολλές από αυτές δεν χρησιμοποιούνται στη βελτίωση περισσότερο από το 5-10% της διαθέσιμης παραλλακτικότητας.» (Ν. Σταυρόπουλος)
Στις αιτιάσεις για την απώλεια βιοποικιλότητας, η Ένωση της Βιομηχανίας Σπόρων, επιχειρηματολογεί ότι δήθεν αυξάνει τη βιοποικιλότητα αναφέροντας ως απόδειξη το μεγάλο αριθμό εγγεγραμμένων βελτιωμένων ποικιλιών και αποφεύγοντας να αναφέρει τον σοβαρό περιορισμό της γενετικής βάσης που καταγράφεται επιστημονικά.
Η απώλεια των παραδοσιακών ποικιλιών οι οποίες έχουν πολύ ευρύτερη γενετική βάση από τις βελτιωμένες, σημαίνει συντριπτική μείωση της γεωργικής βιοποικιλότητας. Εν μέρει οφείλεται στις αντιλήψεις της σύγχρονης γεωργίας και εν μέρει, στον στραγγαλισμό της εμπορικής κυκλοφορίας των παραδοσιακών ποικιλιών από το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο.
Η συρρίκνωση της βιοποικιλότητας έχει τεράστια σημασία για τη διατροφική μας ασφάλεια και ανεξαρτησία. Μια σημασία που γιγαντώνεται στο πλαίσιο της οικονομικής αλλά και της κλιματικής κρίσης γιατί αυξάνει την εξάρτηση σε εισροές (σπόροι και χημική φυτοπροστασία) και μειώνει την δυνατότητα προσαρμογής σε μεταβαλλόμενες κλιματικές συνθήκες.
Στα πλαίσια μερικών δεκαετιών, χάνεται ένας γενετικός πλούτος που διατηρήθηκε μέχρι τις ημέρες μας ενώ αναπτύχθηκε από γενεές παραδοσιακών γεωργών μέσα στους αιώνες.
Οι παραδοσιακές ποικιλίες που χάνονται είναι (μαζί με άλλα ημιάγρια είδη) οι γονείς των βελτιωμένων ποικιλιών, αποτελούν δηλαδή τη βάση, όχι μόνον της παλιάς αλλά και της καινούριας διατροφής μας.
Οι παραδοσιακές ποικιλίες που χάνονται, είναι εκείνες στις οποίες μπορούμε να βασιστούμε για προσαρμογή τις επερχόμενες κλιματικές αλλαγές ,
Οι παραδοσιακές ποικιλίες που χάνονται προσφέρουν μεγαλύτερη ανεξαρτησία στον αγρότη.
Ο σπόρος τους αναπαράγεται και οι απαιτήσεις τους σε λιπάσματα και φυτοπροστασία είναι μικρές. Ο αγρότης δεν χρειάζεται να αγοράζει σπόρο. Επομένως αποκτούν ακόμα μεγαλύτερη σημασία σε περιόδους οικονομικής κρίσης.
Υπάρχουν παραδοσιακές ποικιλίες με μεγάλη παραγωγή και καλά χαρακτηριστικά για εμπορική χρήση. Υπάρχουν και άλλες με μικρότερη απόδοση από τις βελτιωμένες. Είναι όλες κατάλληλες για το πολύ-λειτουργικό μοντέλο γεωργίας του μικρο-μεσαίου αγρότη, για μια μορφή ήπιας γεωργίας που δεν είναι εντατική.
Οι παραδοσιακές ποικιλίες αποτελούν μέρος του Κοινού μας Πλούτου. Δεν «προστατεύονται» από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας.
Οι Σπόροι της Βιομηχανίας
Οι βελτιωμένοι σπόροι της βιομηχανίας έχουν μεγαλύτερη γενετική ομοιομορφία μεταξύ τους, στενότερη γενετική βάση και μεγάλη ποσοτική απόδοση, κατάλληλοι για εντατική γεωργία. Αλλά είναι πιο ευπαθείς και απαιτούν περισσότερα λιπάσματα και παρασιτοκτόνα.
Τα υβρίδια F1 των βελτιωμένων σπόρων διασπώνται στην δεύτερη γενιά επομένως ο σπόρος που ενδεχόμενα να κρατήσει ο αγρότης, δεν αναπαράγεται σωστά. Με βάση την νομοθεσία «προστατεύονται» με πνευματικά δικαιώματα ενώ αν πρόκειται για γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (Γ Τ Ο), «προστατεύονται» από πατέντες.
Επομένως οι σπόροι της βιομηχανίας φέρνουν αύξηση της εξάρτησης σε εισροές και σε αγορά νέου σπόρου κάθε χρόνο.
Τις δεκαετίες 70 και 80 η Ελλάδα είχε δυνατή παράδοση στην επιστημονική βελτίωση φυτών βασισμένη κυρίως στην κρατική ενίσχυση, αλλά στον ανταγωνισμό με τους σημερινούς γίγαντες της διεθνούς σπορο-βιομηχανίας η θέση της στην αγορά είναι φθίνουσα..
Επερχόμενες Αλλαγές στο Νομικό Πλαίσιο
Για τις παραδοσιακές ποικιλίες, υπάρχει έκφραση της πρόθεσης να καταργηθούν τα παράλογα κριτήρια της ομοιομορφίας και της σταθερότητας. Αυτό από μόνο του είναι κάτι θετικό. Όμως θα συνεχίσουν να υπάρχουν οι γεωγραφικοί και ποσοτικοί περιορισμοί για την εμπορική κυκλοφορία καθώς και η γραφειοκρατική διαδικασία της εγγραφής στον κατάλογο που είναι βέβαια εφικτή για τις μεγάλες εταιρίες ενώ δυσκολεύει τον μικρο-μεσαίο αγρότη.
Επιπλέον εάν κάποιος θέλει να πουλήσει σπόρο ας πούμε εγγεγραμμένο στον κατάλογο, οι υποδομές που απαιτούνται είναι ανέφικτες για την μικρομεσαία κλίμακα.
Αυτό που μας ανησυχεί ιδιαίτερα είναι ότι η δωρεάν διανομή σπόρων που στο σημερινό θολό νομικό πλαίσιο δεν είναι απαραίτητα παράνομη, θα θεωρείται εμπορική κυκλοφορία. Θα είναι όμως ελεύθερη η ελεύθερη η ανταλλαγή σπόρων μεταξύ διατηρητών είτε πρόκειται για οργανώσει ή για αγρότες.
Ενώ αναμένονται κάποιες ευνοϊκές ρυθμίσεις, τα σχέδια δεν απελευθερώνουν εντελώς την εμπορική κυκλοφορία των παλιών ποικιλιών. Αν εγκριθούν από το ευρωκοινοβούλιο και τα άλλα αρμόδια όργανα της ΕΕ τότε η περαιτέρω απώλεια βιοποικιλότητας και συρρίκνωση της γενετικής βάσης είναι βέβαιη.
Είναι επίσης βέβαιη η συρρίκνωση της μικρο-μεσαίας αγροτιάς και η έλλειψη επιλογών για τη νεολαία που επιστρέφει στην ύπαιθρο.
Η Δύναμη της Βιομηχανίας Σποροπαραγωγής
Τις τελευταίες δεκαετίες η βιομηχανία σποροπαραγωγής χαρακτηρίζεται από πολύ μεγάλη συγκέντρωση δύναμης. Οι μεγάλες εταιρίες συνεχώς εξαγοράζουν τις μικρές και τις μεσαίες με αποτέλεσμα τρείς μόνον πολυεθνικές και συγκεκριμένα η Μonsanto η Dupontκαι η Syngenta να ελέγχουν το 53% των σπόρων που πωλούνται παγκοσμίως.
Το 73% της παγκόσμιας εμπορικής διακίνησης σπόρων να καλύπτεται από 10 μόνον εταιρίες. Επίσης δεν είναι τυχαίο ότι πολλές από αυτές είναι και εταιρίες παραγωγής αγροχημικών ουσιών. Μέσω του ελέγχου της εμπορίας σπόρων προωθούν κυρίως τα χημικά τους προϊόντα από τα οποία κερδίζουν πολύ περισσότερα χρήματα σε σχέση με τους σπόρους.
Η δύναμη που έχουν αποκτήσει η βιομηχανία σποροπαραγωγής επηρεάζει όχι μόνον τη νομοθεσία ώστε αυτή να μην στηρίζει τους παραδοσιακούς σπόρους , αλλά και το μοντέλο της γεωργίας που η κοινωνία επιλέγει για το μέλλον της καθώς και τα κριτήρια της γενετικής βελτίωσης.
Ένα παράδειγμα: παλαιά στάρια σε αντίθεση με τα σύγχρονα, είναι εκείνα που έχουν λιγότερη γλουτένη κάτι που σήμερα θεωρείται ευνοϊκό για την υγεία. Πρόκειται για ένα κριτήριο που δεν επιλέγεται από τις εταιρίες.
Με βάση τη σημερινή αλλά και την επερχόμενη νομοθεσία, η βιομηχανία σποροπαραγωγής δεν είναι υποχρεωμένη να αποκαλύπτει την ταυτότητα του γενετικού υλικού που χρησιμοποίησε για τη βελτίωση, δηλαδή μεταχειρίζεται δωρεάν και μυστικά τον φυσικό πόρο της αγροτικής βιοποικιλότητας δηλαδή τις παλιές ποικιλίες ….και τα άγρια είδη.
Οι παλιές ποικιλίες δημιουργήθηκαν από τη φύση και τους αγρότες και αποτελούν δημόσια περιουσία μιας χώρας όπως πχ το φυσικό αέριο που βρίσκεται στο υπέδαφος της. Ενώ η διεθνής συνθήκη για τους φυτογενετικούς πόρους προβλέπει ότι η χρήση του φυσικού πόρου πρέπει να ανταμείβεται, η νομοθεσία δεν το προβλέπει.
Τράπεζες Γενετικού Υλικού
Η βιομηχανία σποροπαραγωγής ισχυρίζεται ότι γίνεται καλλίτερη διατήρηση στις τράπεζες γενετικού υλικού παρά στο χωράφι. Οι Τράπεζες γενετικού υλικού είναι πράγματι πολύτιμες αλλά χωρίς την καλλιέργεια των ποικιλιών δεν μπορούν να ανανεωθούν. Πρέπει οπωσδήποτε να στηριχθεί και ο αγρότης για να καλλιεργήσει την παραδοσιακή ποικιλία, να διατηρήσει την καθαρότητα της αν επιθυμεί να κάνει την προσπάθεια.
Οι τράπεζες γενετικού υλικού στη δίνη της οικονομικής κρίσης
Στη Βουλγαρία μαθαίνουμε ότι η αντίστοιχη τράπεζα βρίσκεται σε διαδικασία ιδιωτικοποίησης. Στην Ελλάδα, η εξαιρετική τράπεζα γενετικού υλικού της Θεσ/νίκης που έχει συλλέξει και φυλάσσει πάνω από 8.000 δείγματα παλιού πολλαπλασιαστικού υλικού δεν χρηματοδοτείται επαρκώς, τα ψυγεία για τη μακροχρόνια διατήρηση έχουν χαλάσει, κι έτσι δεν μπορεί να ανανεώσει το υλικό της ούτε να στελεχωθεί με επάρκεια με αποτέλεσμα να κινδυνεύει.
Επίλογος
Τρέφουμε σεβασμό για το έργο της επιστημονικής βελτίωσης, αλλά είμαστε απόλυτα αντίθετοι στη συγκέντρωση δύναμης και στην επιβολή μοντέλου ανάπτυξης της γεωργίας το οποίο εξορίζει τις παραδοσιακές ποικιλίες από την αγορά.
Σήμερα με την κρίση οι νέοι άνδρες και γυναίκες που επιθυμούν να δοκιμάσουν την τύχη τους στη γεωργία θα έπρεπε να έχουν ανοικτές όλες τις επιλογές για τη μορφή γεωργίας και τους σπόρους που θα επιλέξουν.
Εμείς θέλουμε να τους δώσουμε αυτές τις επιλογές. Γι αυτό διεκδικούμε την ελευθερία των αγροτικών παραδοσιακών σπόρων και τη δυνατότητα επιλογής γεωργικού μοντέλου για κάθε καλλιεργητή. Εξάλλου τι κατάφερε το σημερινό γεωργικό μοντέλο; “ Μέσα σε τριάντα χρόνια η Ελλάδα, από εκεί που είχε θετικό εμπορικό ισοζύγιο, βρέθηκε σήμερα να εισάγει το 40% των τροφίμων που καταναλώνει».
Τέλος διεκδικούμε οριστική παύση στην απώλεια της βιοποικιλότητας: «Η γεωργική βιοποικιλότητα έχει μεγάλη στρατηγική αξία γιατί αποτελεί θεμέλιο για τη διασφάλιση της διατροφής ανθρώπων και ζώων.. »
ΠΗΓΕΣ
1.Σχετικά με την ισχύουσα νομοθεσία και την αναθεώρηση της:
Α)http://ec.europa.eu/food/plant/plant_propagation_material/review_eu_rules/docs/15042011_options_analysis_paper_en.pdf
Β) www.arche-noah.at (English)Advocacy Work on The Revision of the EU seed law
2. Ν. Σταυρόπουλος, Σ, Σαμαράς, Α. Ματθαίου, ΕΘΙΑΓΕ, ΚΓΕΜΘ, Τράπεζα Γενετικού Υλικού 5701 Θέρμη Θεσσαλονίκης «Σύγχρονες Τάσεις στην Προστασία και Αξιοποίηση των Φυτογενετικών Πόρων» εισήγηση στο Συνέδριο Γενετικής Βελτίωσης στην Άρτα, 1999
3. European Seed Association- ESA. Επιστολή από 27/2/12 (ESA_12.0094.1) προς το Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ως απάντηση στα επιχειρήματα της Γενικής ΕισαγγελέωςJulianne Kokott για τη βιοποικιλότητα και τους παραδοσιακούς σπόρους, στην υπόθεση C-59/11 – Baumaux / Kokopelli.
4.Riekenberg Andreas, Schweigler Anne, Ενημερωτικό βιβλιαράκι με τίτλο “Σπόροιπου Αντέχουν” έκδοση του ευρωπαϊκού δικτύου seed-sovereignty (www.seed-sovereignty.org) 2012, μεταφρασμένο και στα Ελληνικά
